Το πολιτικό έργο, «Το Αίμα» του Σέρτζι Μπελμπέλ παρουσιάζεται στο θέατρο Altera Pars. «Το Αίμα» είναι ένα έργο για την βία, την εξουσία και τον άνθρωπο που στόχο έχει να προβληματίσει, να γίνει (και) ο συνήγορος του διαβόλου και να θέσει στοιχειώδη ερωτήματα για τον ρου της ιστορίας και της σύγχρονης κοινωνίας. Ο Πέτρος Νάκος, σκηνοθέτης της παράστασης, μοιράστηκε μαζί μας τις σκέψεις του επάνω στο κείμενο του Ισπανού συγγραφέα, τις καλλιτεχνικές προκλήσεις που είχε η ενασχόληση με ένα τέτοιο έργο, καθώς και τα μελλοντικά του σχέδια.
-Πείτε μας λίγα λόγια για «Το Αίμα» που σκηνοθετείτε και πρωταγωνιστείτε στο Θέατρο Altera Pars;
Το Αίμα είναι ένα πολύ ιδιαίτερο ως προς τη δραματουργία του έργο, που ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα και που συγκεντρώνει πολλές ετερόκλιτες επιρροές, από το πολιτικό θρίλερ, και το κοινωνικό δράμα ως τη σάτιρα και την κωμωδία. Έχει στοιχεία ρεαλιστικά, ποιητικά, συμβολιστικά και άλλοτε στοιχεία ωμότητας και κινηματογραφικού νατουραλισμού με αποδομιστική λειτουργία. Παρ'όλες όμως τις ετερότητες αυτές, ο Μπελμπέλ κατορθώνει να συγκεράσει όλα τα στοιχεία σ’ ένα συνεκτικό κείμενο με προσωπικό ύφος και ταυτότητα . Στην παράσταση προσπάθησα να αναδείξω όλα αυτά τα στοιχεία που τις περισσότερες φορές υπαινίσσονται και ελάχιστες δηλώνονται καθαρά. Η υπόθεση του έργου είναι φαινομενικά απλή: Μια ιδιόμορφη οικογένεια που δρα στο πλαίσιο μιας μυστηριώδους τρομοκρατικής οργάνωσης, απαγάγει μια καθηγήτρια φιλοσοφίας και σύζυγο ενός βουλευτή ζητώντας λύτρα και απειλώντας να κόβει ένα μέλος του σώματος της κάθε 10 ώρες. Η παρέμβαση της κυβέρνησης, καθυστερεί την πληρωμή, αυξάνοντας την αγωνία της κοινής γνώμης για την τύχη της απαχθείσας. Σ' ένα παράλληλο χωροχρόνο, ένας άντρας και μια γυναίκα στο πάρκο, δύο αστυνομικοί και μια κρυφή ερωμένη εμπλέκονται απροσδόκητα στην ιστορία. H εστίαση ωστόσο, δε γίνεται στα πρόσωπα, τα οποία άλλωστε έχουν συμβολικό χαρακτήρα, και στην ψυχολογική τους διάσταση με τους όρους του ψυχολογικού θεάτρου, αλλά στη στάση τους απέναντι στα γεγονότα, στην κοινωνική και πολιτική θέση που έμμεσα ή άμεσα επιλέγουν να κρατήσουν . Αυτή η επιλογή δίνει την απαραίτητη- με μπρεχτικούς όρους- απόσταση, που ζητά το πολιτικό θέατρο.
Θεωρώ ΄΄Το Αίμα΄΄ ένα βαθιά πολιτικό κείμενο, που μιλά με ωμότητα αλλά και συγκινητική ευθύτητα για τη σύγχρονη πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της Ευρώπης. Ωστόσο ζητούμενο στην παράστασή μας δεν είναι η πολιτική αντιπαράθεση γύρω από το φαινόμενο της τρομοκρατίας. Κάτι τέτοιο θα ήταν αβάσιμο και επικίνδυνο. Άλλωστε οι ΄΄τρομοκράτες΄΄ του έργου έχουν σκοπίμως, ασαφή ιδεολογία, απροσδιόριστα πολιτικά κίνητρα. Δεν πείθουν. Περισσότερο μοιάζουν με ΄΄ανθρώπους της διπλανής πόρτας΄΄ που ταλαιπωρούνται και αυτοί, όπως όλοι, από τα πεζά προβλήματα της καθημερινότητας. Πρόθεση του συγγραφέα αλλά και της παράστασής μας είναι να καταδείξει τις συμπεριφορές εκείνες που επιτρέπουν στα φαινόμενα βίας – κάθε μορφής - να αναπτύσσονται και να ανακυκλώνονται. Η τρομοκρατική ενέργεια αποκτά μια συμβολική διάσταση και μέσω του αίματος του θύματος που διαχέεται, μολύνεται και ενοχοποιείται ολόκληρη η πόλη. Η πραγματική πολιτική διάσταση του έργου συνίσταται στην αναζήτηση των ευθυνών του καθενός από εμάς, που μέσω των παραλείψεων μας, της αδράνειας μας, της απάθειας και του εγωκεντρισμού μας, συμμετέχουμε – έστω και άθελά μας – στον ακρωτηριασμό του θύματος. Θα έλεγα πως το πιο εύστοχο σχόλιο της παράστασης, προέρχεται από μία ηρωίδα προδήλως απαξιωμένης ηθικά - την ερωμένη του υπουργού - που συμβολίζει στο έργο την ματαιοδοξία, την κενότητα και την επιθυμία για εύκολο πλουτισμό και συνοψίζεται στην εξής φράση: ΄΄Σκατοπολιτικέ !Εμένα δε με κοροιδεύεις, δεν υπάρχει κανένας τρομοκράτης, κανένας, εσύ μόνο εσύ φταις για όλα’’. Αυτή την αποποίηση ευθυνών προσπαθεί να στηλιτεύσει η παράστασή μας, και να καταδείξει τη συλλογική ευθύνη που φέρουμε στην ‘’αποκτήνωση’’ των κοινωνιών μας.
Το αίμα που κυλάει άφθονο σε όλες τις σκηνές του έργου, αποτελεί το δομικό δραματουργικό στοιχείο της πλοκής - ένα πανίσχυρο σύμβολο - που συνδέει την περιθωριακή μειοψηφία των τρομοκρατών με την πλειοψηφία της “κανονικότητας”, μολύνοντας - αλλά και καθορίζοντας - το σύνολο της κοινωνίας μας. Το αίμα μας ενώνει όλους, είναι ο κοινός παρανομαστής, είναι η κολυμπήθρα στην οποία βαφτιζόμαστε, το γάλα που βυζαίνουμε, η κινητήρια δύναμη του ανθρώπου. Ο καθημερινός βίος, τρέφεται από τις αιματηρές ρίζες της βίας. Η μηχανή της εξουσίας αλλά και η ευημερία του πλήθους δεν λαδώνονται, αλλά ματώνονται και έτσι ανθίζουν και καρποφορούν…
Το ζήτημα αυτό, είναι κατά τη γνώμη μου το κεντρικό θέμα που πραγματεύεται το έργο. Ο συγγραφέας παίρνει σαφή θέση και εκφράζεται μέσω του θύματος στο έργο, απορρίπτοντας την ύπαρξη μιας συλλογικής ηθικής, ενστερνιζώμενος όμως την ύπαρξη της συλλογικής ευθύνης της δυτικής κοινωνίας για τα παθήματά της. Η ατομικότητα είναι το κυρίαρχο εννοιολογικό σύστημα του δυτικού πολιτισμού. Η μοναδικότητα του ατόμου είναι πανταχού παρούσα, από την προσωπικότητα και τις ιδέες , τις προσωπικές και επαγγελματικές επιλογές , τον ελεύθερο χρόνο, το ντύσιμο, το σπίτι, το αυτοκίνητο, ακόμα και τις διατροφικές συνήθειες. Είναι επομένως αυτονόητο πως αυτές οι ετερόκλιτες ατομικότητες δύσκολα μπορούν να υπαχθούν σ’ ένα ενιαίο και συμπαγές σύστημα συλλογικής ηθικής. Ωστόσο τα άτομα από τη στιγμή που ζουν σε κοινωνίες και επομένως σύνολα, φέρουν ατομικά την ευθύνη τους για την τύχη του συνόλου. Αυτό το άθροισμα των διαφοροποιημένων ως προς το είδος και το μέγεθος, ατομικών ευθυνών, καταλήγει να είναι η συλλογική ευθύνη για την οποία μιλάει ο Μπελμπέλ στο Αίμα. Η τέχνη τώρα και πόσο μάλλον το θέατρο που είναι μια συλλογική μορφή της, μπορεί να προσφέρει ένα ανοιχτό πεδίο διαλόγου, επικοινωνίας και ελεύθερης έκφρασης. Μπορεί να θέσει προβληματισμούς, να ασκήσει κριτική και να προβάλλει ζητήματα σ’ ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, ώστε να μας αφορά όλους συλλογικά. Είναι ένας τόπος κοινωνικής συνεύρεσης και συνδιαλλαγής και με αυτή την έννοια μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά στην κατεύθυνση της συλλογικής κοινωνικής υπευθυνότητας .
-Στην παράσταση ο θεατής παρακολουθεί σκηνές που -έστω συνυποδηλωτικά- υπάρχει έντονα το στοιχείο της βίας. Τον τελευταίο καιρό βλέπουμε ολοένα και τολμηρότερες αναπαραστάσεις βίας στο θεατρικό σανίδι με ορισμένες απόπειρες να δέχονται αμφιλεγόμενες κριτικές εξαιτίας αυτών. Τελικά, ποιος είναι ο ρόλος της βίας στο θέατρο; Έχει σκοπό να προβληματίσει ή να εντυπωσιάσει σοκάροντας ;
Η βία υπήρξε, από την εποχή του Αισχύλου ως σήμερα, η αναμφισβήτητη πρωταγωνίστρια στο παγκόσμιο θέατρο. Στις αρχές της δεκαετίας του 90΄, συγγραφείς όπως η Σάρα Κέιν και ο Μαρκ Ρέιβενχιλλ δημιούργησαν τη σχολή του “in-yer-face theatre” - η οποία ενέπνευσε και τον Μπελμπέλ - που είχε πράγματι ως σκοπό να σοκάρει τους θεατές με σκηνές ωμής βίας, επιδιώκοντας όμως κατά βάση, τον κοινωνικό προβληματισμό και την αφύπνιση του κοινού. Προφανώς στην πορεία, κάποιοι συγγραφείς τους μιμήθηκαν ανεπιτυχώς, αποσκοπώντας ενδεχομένως σε έναν εύκολο και κενό περιεχομένου εντυπωσιασμό. Ο ίδιος διαχωρισμός, πιστεύω πως πρέπει να γίνει και σε ό τι αφορά στον τρόπο ανεβάσματος ενός έργου, δηλαδή στη σκηνοθεσία. Προσωπικά, δεν επιδιώκω τον εντυπωσιασμό... κάθε άλλο, τον απεχθάνομαι. Στο ΄΄Αίμα΄΄, προσπάθησα πολύ ώστε το ανέβασμα να είναι ΄΄φιλικό΄΄ προς τον θεατή, χωρίς τίποτα το ειδεχθές. Η όποια σκληρότητα (λεκτική και σωματική) διανθίζεται με κωμικά στοιχεία προκειμένου να επιφέρει την αποσυμπίεση του θυμικού και την κινητοποίηση της νοητικής διαδικασίας. Θα έλεγα πως στην παράστασή μας, ο θεατής σοκάρεται, όχι τόσο από τις σκηνές βίας που παρακολουθεί, αλλά από την συνειδητοποίηση των ατομικών του ευθυνών και παραλείψεων.
Ο Σέρτζι Μπελμπέλ γράφει “Το Αίμα”, με αφορμή ένα πραγματικό γεγονός - την απαγωγή και τη δολοφονία του Μιχέλ Άνχελ Μπλάνκο, ενός νεαρού βουλευτή του ισπανικού Λαϊκού Κόμματος το 1997 από την ETA. Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Εκείνη τη στιγμή που το έμαθα αισθάνθηκα πως ήταν υποχρέωσή μας να κάνουμε κάτι… Όλοι ήμασταν τρομοκρατημένοι, αποφασίσαμε όμως να πάμε για φαγητό… η ζωή συνέχιζε κανονικά την πορεία της». Σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η ΄΄εξέλιξη΄΄ και η εξάπλωση του φαινομένου της τρομοκρατίας ΄΄παραλύει΄΄ μεγαλουπόλεις, ανατινάζει δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, σκοτώνει αδιάκριτα και μαζικά αθώους πολίτες, επηρεάζοντας άμεσα η έμμεσα τις ζωές όλων μας... κι όμως, εξακολουθούμε να παραμένουμε απαθείς και αμέτοχοι, αποχαυνωμένοι θαρρείς από την λεπτομερή αναμετάδοση των εικόνων βίας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης- ή εξαντλούμε, στην καλύτερη περίπτωση, την κοινωνική μας ευαισθησία αναρτώντας πρόχειρες, συνήθως, και επιφανειακές απόψεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – συμμετέχοντας σε έναν αέναο κύκλο ωμής βίας και τυφλού μίσους. Η τρομοκρατική βία έγινε κομμάτι της καθημερινότητας μας στις αποκτηνωμένες κοινωνίες μας, έτσι όπως το φαγητό, το ποτό, το σεξ., το ποδόσφαιρο…
-Στο έργο του Σέρτζι Μπελμπέλ υπάρχουν κάποιες γυναίκες- κλειδιά για την εξέλιξή του. Θεωρείτε ότι ο συγγραφέας θέτει, ίσως δευτερευόντως, ζητήματα ισότητας κι αν ναι, πώς αντικατοπτρίζεται αυτό σκηνοθετικά ;
Πράγματι, η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία και ο ηγεμονικός της ρόλος είναι ένα από τα ζητήματα που πραγματεύεται το ΄΄Αίμα΄΄. Σε όλες τις σκηνές του έργου οι γυναίκες εμφανίζονται πιο έξυπνες, πιο δυναμικές, πιο αποφασιστικές από τους άντρες. Εκείνες κινούν τα νήματα. Εκείνες αποφασίζουν. Στο ΄΄Αίμα΄΄ συναντάμε τη γυναίκα μάνα, τη γυναίκα κόρη, τη γυναίκα σύζυγο, την ερωμένη, την εργαζόμενη. Ο ρόλος τους είναι κυριαρχικός και καθοριστικός. Κατά συνέπεια, καθοριστική και η ευθύνη της γυναίκας στην στρεβλή λειτουργία της κοινωνιών μας. Δεν είναι άλλωστε εύκολο, ‘’ν’ απαλλαγείς από το μίσος όταν το έχεις βυζάξει’’.
-Ποιες είναι οι προκλήσεις της σκηνοθεσίας ενός πολιτικού έργου ;
Από τη δημιουργία του Altera Pars, ασχολήθηκα σχεδόν αποκλειστικά με κείμενα που έχουν σαφή πολιτικό προσανατολισμό. Η τέχνη του θεάτρου, είναι για μένα ένα όχημα προκειμένου να αναπτύξω έναν γόνιμο διάλογο με το κοινό και να καταθέσω την άποψή μου για τα επίμαχα και τα επίκαιρα. Για μένα η ενασχόληση με ένα πολιτικό έργο, δε συνιστά πρόκληση αλλά ουσιαστική ανάγκη. Σε πρόκληση μετατρέπεται συχνά, όταν πηγαίνεις ‘’κόντρα στο ρεύμα’’ και καταθέτεις απόψεις που ηχούν δυσάρεστα στα αυτιά του θεατή, που στηλιτεύουν παγιωμένες συμπεριφορές και αντιλήψεις. Γι αυτό το λόγο, προσπαθώ κάθε φορά να είναι το μήνυμα καθαρό, σαφές και εμπεριστατωμένο, μη επιδεκτικό παρερμηνειών.
Το Altera Pars συμπλήρωσε πέρυσι 15 χρόνια λειτουργίας. Τα 9 από αυτά, ΄΄έτρεξαν΄΄ σε συνθήκες μνημονίου και οικονομικής κρίσης, γεγονός που όπως όλοι μπορούν να αντιληφθούν δυσκόλεψε κατά πολύ τις προσπάθειες μας, αφού όλο αυτό το διάστημα απουσίαζε η κρατική μέριμνα για το πειραματικό θέατρο. Είμαι λοιπόν πολύ περήφανος, που μέσα σε αυτά τα χρόνια της οικονομικής δυσπραγίας, με ιδίες δυνάμεις και θυσίες, το θέατρό μας κατάφερε να επιβιώσει και να καθιερωθεί στη συνείδηση του κοινού και των κριτικών, ως ένα θέατρο ρεπερτορίου με άποψη, που επιδεικνύει σοβαρή και έντονη δραστηριότητα χωρίς ποιοτικές εκπτώσεις. Αυτό είναι το βασικότερο συμπέρασμα που προκύπτει από τον απολογισμό μου. Από εκεί και πέρα, αν με ρωτάτε ποιες παραστάσεις μας θα ήθελα να ξεχωρίσω ,θα σας απογοητεύσω… είναι όλες τους αντιπροσωπευτικές και απηχούν τις απόψεις μου γύρω από τα θέματα που μας απασχολούν όλα αυτά τα χρόνια.
-Μιλήστε μας για τα μελλοντικά σας σχέδια.
Το μόνο που μπορώ να πω, προς το παρόν, είναι πως το Altera Pars θα συνεχίσει να βαδίζει στο ίδιο ‘’μονοπάτι’’. Για την ερχόμενη χρονιά, είναι στο πρόγραμμα μας το ανέβασμα 2 νέων έργων το ένα εκ των οποίων θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό.
Πληροφορίες για την παράσταση στον παρακάτω σύνδεσμο: http://quintatheater.blogspot.gr/2018/02/altera-pars.html#more
Της Μαρίας Ελπινίκη Ζαφειράκη, 28/5/15
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου